جنگ جهانی دوم از سال‌ 1939 آغاز و در سال 1945 پایان یافت، این جنگ با درگیر كردن بسیاری از كشورهای جهان ناخواسته كلیه كشورها را به دودسته متحدین و متفقین تقسیم كرد. به گونه ای كه كشورهایی چون ایران، كه پرچم بیطرفی خود را از آغاز این جنگ برافراشته بودند، نیز نتوانستند از این تقسیم بندی در امان باشند.

در این جنگ كه بیش از 100 میلیون نفر جنگیدند و بیش از 70 میلیون نفر كشته شدند، كشور ایران علی رغم اعلام بی طرفی از سوی نیروهای متفقین (آمریكا، انگلیس و شوروی) در اوت 1941 مورد هجوم قرار گرفت و با حمله یك روزه، ارتش ایران تسلیم آنان شد.

اشغال نظامی ایران توسط نیروهای متفق، ضعف سیاسی حاكمان وقت ایران و تاثیرات سیاسی، نظامی این اقدام بر امور جاری كشور؛ مشكلات اقتصادی، اجتماعی و حتی روحی و روانی فراوانی را برای مردم ایران به وجود آورد.

زمانی كه جنگ دوم جهانی به پایان رسید، ایران در اشغال قوای سه دولت متفق بود. روس ها و انگلیس ها از ابتدای جنگ در ایران حضور داشتند و نیروهای آمریكایی نیز به دعوت انگلیس به ایران آمده و بدون هیچ قراردادی با دولت ایران، امور حمل و نقل اسلحه و مهمات از خلیج فارس تا مرز شوروی را عهده دار شده بودند.

مردم نیز در اثر چهار سال اقامت ناخوانده نیروهای بیگانه و تحمل شرایط سخت زمان جنگ در سختی به سر می بردند.

دولت ایران به دنبال اشغال این كشور توسط قوای متفقین ناگزیر شد به موجب پیمان سه جانبه 9 بهمن 1320 از حالت بیطرفی خارج شده و ابزار اراده متفقین شود.

ایران كه از آغاز جنگ، بیطرفی خود را اعلام كرده بود، در ابتدای سال 1322 با فشارهای گوناگون متفقین از حالت بی طرفی خارج شده، رسما به آلمان اعلام جنگ داد ومتفقین اخطار كرده بودند در صورت عدم اعلان جنگ به آلمان ایران نخواهد توانست در كنفرانس های آینده صلح شركت نماید.

بدین جهت دولت ایران ناچار شد به بهانه فعالیت های خرابكارانه ماموران و جاسوسان آلمانی در 17 شهریور 1322 به آلمان اعلان جنگ كند.

در مقابل متفقین موافقت كردند كه دولت ایران به اعلامیه ملل متحد كه از جانب 26كشوری كه با آلمان در حال جنگ بودند و در تاریخ 11 دی 1320 امضا شده بود، ملحق شود و پس از جنگ در شرایط مساوی با دیگر دولت ها در كنفرانس های صلح شركت نماید.

دولت ایران كه تجربه تلخی از مخالفت دولت های فاتح جنگ جهانی اول با شركت این كشور در كنفرانس صلح ورسای داشت، بلافاصله در 23 شهریور 1322 الحاق خود را به اعلامیه ملل متحد اعلام كرد.آخرین اقدام ایران به نفع متفقین؛ اعلام جنگ به ژاپن بود كه در 9اسفند 1323 صورت گرفت.

دولت های متفق، هم در پیمان سه جانبه و هم در اعلامیه كنفرانس تهران كه متعاقب نشست سران سه كشور بزرگ در 10 آذر 1322 منتشر شد، استقلال و حاكمیت و تمامیت ارضی ایران را تضمین كردند.

در این اعلامیه روزولت رییس جمهوری آمریكا، استالین نخست وزیر شوروی و چرچیل نخست وزیر بریتانیا كمك هایی را كه ایران در تعقیب جنگ علیه دشمن مشترك و به خصوص در تسهیل وسایل حمل و نقل مهمات از دیگر كشورها به اتحاد جماهیر شوروی به عمل آورده تصدیق نموده و موافقت كردند كمك های اقتصادی خود را تا حد امكان به دولت ایران بدهند و پس از جنگ نیز هر نوع مشكلات اقتصادی ایران با آن مواجه شد، از طرف كنفرانس ها یا مجامع بین المللی كه برای مطالعه امور اقتصادی بین المللی تشكیل یا ایجاد شود، با مسائل اقتصادی سایر ملل متحد مورد توجه كامل قرار گیرد.

از جبهه های جنگ جهانی دوم خبرهای خوشایندی می رسید. موسولینی دیكتاتور پیشین ایتالیا به جوخه آتش سپرده شد و آدولف هیتلر پیشوای آلمان نازی در پناهگاه خود خودكشی كرد. برلن پایتخت آلمان سقوط كرد و به دست نیروهای متفقین افتاد. آلمان بدون هیچ قید و شرطی تسلیم شد و هری ترومن رییس جمهوری جدید آمریكا، خبر پایان گرفتن جنگ دوم را به آگاهی جهانیان رساند. به همین مناسبت در تهران 101 تیر توپ شلیك و تعطیل عمومی اعلام شد.

دولتمردان وابسته به غرب در ایران كه گمان می كردند با در دست داشتن این همه سند و گواهینامه و دریافت لقب پل پیروزی خواهند توانست ، پس از پایان جنگ، تخلیه خاك خود را از نیروهای بیگانه خواستار شوند، در عمل دریافتند كار به این آسانی نیست و این آغاز ماجرایی دیگر است.

دولت ایران در هشتم اردیبهشت درخواستی مبنی بر خروج متفقین را تنظیم و پیروزی در جنگ را به سه دولت بزرگ متفق تبریك گفت و ضمنا از فرصت استفاده كرد و خاطرنشان ساخت كه به موجب ماده پنجم پیمان سه جانبه و قولی كه در كنفرانس تهران داده شده بود، پس از پایان مخاصمات در اروپا دیگر لزومی به ماندن نیروهای متفقین در ایران نیست و بهتر است هر چه زودتر خاك ایران را تخلیه كنند تا اوضاع كشور به حال عادی بازگردد و بتوان برای بهبود وضع فلاكت بار مردم چاره ای اندیشید.

اما این درخواست ها و یادداشت ها بی جواب ماند و متفقین اعتنایی به آن نكردند. در كنفرانس پوتسدام كه از 26 تیر تا 11 مرداد 1324 بین سران سه كشور بزرگ ـ استالین نخست وزیر شوروی، ترومن رییس جمهور جدید آمریكا، چرچیل (و سپس كلمنت اتلی نخست وزیر جدید انگلستان) در حومه پایتخت سابق آلمان تشكیل شد، مساله تخلیه ایران از نیروهای بیگانه مطرح شد، اما شوروی به بهانه اینكه هنوز جنگ با ژاپن خاتمه نیافته است با تخلیه كامل موافقت نكرد؛ لذا در اعلامیه نهایی كنفرانس پوتسدام چنین قید شد: 'موافقت شد كه سربازان متفقین فورا از تهران عقب كشیده شوند و مراحل بعدی عقب نشینی سربازان از ایران در گردهمایی وزیران خارجه سه كشور كه در اول سپتامبر 1945 برابر با 10 شهریور 1324 در لندن برپا خواهد شد، مورد رسیدگی قرار گیرد. '

هر چند این رسیدگی، به خروج ظاهری نیروهای آمریكا و انگلیس انجامید، ‌اما در طول این مدت آنها نیروهایی را جهت خودمختار طلبی در ایران تربیت كرده بودند و هم چنین شوروی نیز به طور واضح از خروج نیروهایش از 'آذربایجان' امتناع می ورزید. سرانجام پس از دو سال در خواست دولت ایران از متفقین، دراردیبهشت سال 1326 با روی كار آمدن دولت قوام حضور فیزیكی متفقین در ایران به پایان رسید و آنها خاك ایران را برای همیشه ترك كردند.

آثار به جا مانده از این اشغال تا سال های متمادی تاثیر منفی خود را بر زندگی مادی و معنوی مردم ایران برجای گذاشت به گونه ای كه هنوز هم پس از سال ها از گذشت این واقعه نسل های مختلف از آن به تلخی یاد می كنند.

اطلاع**9131**1717